تفکر شما، تفکری یونسکویی است
گفتگو با دکتر نسرین فخری، مدیرآموزش کمیسیون ملی یونسکو ایران
مصاحبه: امیرعباس ابوطالبی
برگردان: هانیه فرج زاده
ويلا: ضمن تشکر از شما که دعوت ما را قبول کرديد. لطفاً خودتان را براي مخاطبان ويلا معرفي کنيد.
با تشکر. نسرين فخري هستم، مدير بخش آموزش کميسيون ملي يونسکو در ايران. سازمان يونسکو يکي از نهادهاي سازمان ملل و سازماني آموزشي، علمي و فرهنگي مي‌باشد. فعاليت‌هاي اين سازمان حول محور آموزش و برنامه‌هاي علمي و فرهنگي مي‌چرخد. تضمين آموزش باکيفيت، عادلانه و فراگير و ترويج فرصت‌هاي يادگيري مادام‌العمر براي همه از هدف‌هاي اصلي فعاليت‌هاي اين سازمان تعريف‌شده است به صورتي که تمامي اعضا بتوانند به مهارت خواندن، نوشتن و حساب کردن دست پيدا کنند.
ويلا: در چه شرايطي سازمان يونسکو برنامه‌هاي خودش را آغاز و دنبال مي‌کند؟
چنانچه هرگونه شکافي در روال طبيعي آموزشي نشأت‌گرفته از بلاياي طبيعي و منازعات پيش آيد، يونسکو برنامه‌هايش را آغاز مي‌کند و اين برنامه‌ها را تا دسترسي همگان به آن‌ها دنبال مي‌کند.
اين برنامه‌ها بر اساس محتواي آموزشي باکيفيت و معلمان آموزش‌ديده، تجهيزات مناسب و همگام با فناوري‌هاي روز تعريف مي‌شوند.
ويلا: مجله ويلا در راستاي پشتيباني از نسل جوان معماري در ايران، کارگاه‌هاي واقعي طراحي و ساخت ترتيب داده است. اين کارگاه‌ها تلاش مي‌کنند تا نقش و اهميت معمار و معماري را در ارتقا سلامت جسمي ،رواني و اجتماعي انسان يادآوري کنند. موضوع کارگاه اخيرمان طراحي يک خانه-مدرسه در يک بافت روستايي آسيب‌ديده است که مي‌تواند متن تفکر و پيام ما را منتشر کند.
مسلماً تفکر شما، تفکري يونسکويي است. سازمان يونسکو بر اين باور است که حتي در دور‌ترين مناطق (در کشور‌هاي عضو يا غير عضو)، توجه به مقوله آموزش کودکان در جهت ارتقاء بخشيدن به وضعيت فرهنگي، آموزشي و بهداشتي منطقه پيامدهاي بسيار مفيد و مؤثري در ابعاد توسعه آن منطقه به همراه دارد. با توجه به اينکه کشور ما دست‌خوش بلاياي طبيعي فراواني است، ما، در گروه آموزشي، سميناري با هماهنگي دفتر منطقه‌اي يونسکو و يونيسف و وزارت آموزش‌وپرورش براي کاهش مخاطرات طبيعي راه‌اندازي کرده‌ايم. هدف اين سمينار آسيب‌شناسي ساختمان‌ها، سپس برنامه‌ي مقاوم‌سازي با حداقل امکانات در مناطق آسيب‌ديده بوده است. لازم به ذکر است، در اين سمينار مناطق روستايي بيشتر موردتوجه قرار مي‌گيرند.
ويلا: افزايش انگيزه و اميد براي زندگي بهتر در روستاها از طريق ايجاد کيفيت بالاتر فضاي آموزشي از اهداف کارگاه اخير ويلا بوده است.
مسئله اميد و آرامش از مسائلي هستند که از طريق آموزش باکيفيت به کودکان القاء مي‌شود. اگر محيط آموزش به کودکان احساس يگانگي با عوامل اقليمي و بومي خودش را بدهد،روي کيفيت آموزش تأثير مي‌گذارد، استرس از کودکان دور مي‌شود و نا ملايمت‌ها به حداقل مي‌رسند.
ويلا: "آموزش ابزار اساسي براي تحقق اهداف توسعه پايدار است."
فضاي معماري آموزشي در اين بيانيه چه نقشي دارد؟
يکي از ملزومات آموزش باکيفيت فضاي امن و سالم است. فضاي معماري محل آموزش، توانايي ايجاد آرامش و مراقبت از سلامت رواني کودک را دارد.
ويلا: در کشور جمهوري اسلامي ايران،" نظام معماري" تعريف نشده است و نهادهاي موجود در هدايت ساخت‌وسازها توجه عملي به معماري سبز ( معماري زمينه گرا، معماري مشارکتي، معماري سلامت ) ندارند. اين ضعف موجب آن شده تا فضاهاي آموزشي ساخته‌شده فاقد روح و خسته‌کننده باشند.
يکي از اهداف سازمان يونسکو در بحث "توسعه پايدار"، توجه به اقليم و محيط‌زيست و پيرامون کودکان است. اگر کودکان از ابتدا بتوانند طبيعت را لمس کنند و توانايي اخت شدن با آن را داشته باشند، مسلماً نسبت به محيط‌زيست پيرامونشان احساس مسئوليت بيشتري خواهند داشت و از آن نگهداري خواهند کرد. امکان ارتباط فضاي آموزشي با طبيعت پيرامون، نقش مهمي در شادابي کودکان دارد.
ويلا: مي‌دانيم که "آموزش، فرهنگ را غني مي‌سازد." درصورتي‌که توجهي از طرف مديران کشوري به فرهنگ‌هاي بومي ايراني نمي‌شود. حداقل در بحث معماري و بخصوص معماري روستاها نگاه معاصر به اين مسئله وجود ندارد.
در اين راستا، با دعوت از کشور‌هاي عضو به تعامل فرهنگي و گفتگو، تلاش مي‌کنيم تا اين موضوع را تقويت کنيم.
معماری خوب، آموزش ناخودآگاه و پویاست
ويلا: برخي از کودکان از روحيه کنجکاوتر و ذهن پوياتري برخوردار هستند، به‌طوري‌که با قرارگيري در فضاهاي مطلوب پاسخ‌هاي درست‌تري براي پرسش‌هايشان دريافت مي‌کنند. ازنظر ما فضاي معماري مي‌تواند يک معلم خوب و مرجع قوي آموزشي باشد و روي سرعت فراگيري دانش آموزان تأثير مثبت بگذارد.
تأثير اين مسئله روي ناخودآگاه کودکان است و دليل اين مسئله خوي پرس‌وجو گر و کنجکاو آن‌ها است، زيرا ساده از روي مسائل عبور نمي‌کنند. به‌صورت ناخودآگاه اين‌گونه فضا‌ها روي بهره‌وري مطالب آموزشي تأثير مثبت مي‌گذارند و به‌مرور روحيه‌اي انتقادکننده در کودکان نسبت به مسائل شکل مي‌گيرد.
ويلا: لطفاً خاطره قرارگيري در يک فضا را با ويلا به اشتراک بگذاريد. همچنين تأثير مثبت يا منفي قرارگيري در آن فضا را بيان کنيد.
خاطره خانه مادربزرگ هميشه خاطره‌اي شيرين در دوران کودکي است. بازي با باغچه و حوض‌خانه مادربزرگ هميشه نشاطي از درون به آدم مي‌دهد که باعث رفع خستگي مي‌شود. برعکس اين خاطره، خاطره‌ي صفحات فلزي جلوي پنجره‌ها در دوران دبيرستان را به ياد مي‌آورم که حس و حال زنداني بودن به محصلان القا مي‌کرد و خاطره‌ي کلاس پنجم ابتدايي که کلاسي در زيرزمين با پنجره‌اي باريک با نوري بسيار فقير بود و همچنان اين مدرسه وجود دارد.
ويلا: قرارگيري يک کودک در فضاي آموزشي که به مسئله محوطه‌سازي و نگهداري گياهان در آن توجه شده، تا چه ميزان در رشد ابعاد زيست‌محيطي و فکري کودک مي‌تواند نقش داشته باشد؟
مسئله ذکرشده، مسئله‌اي اثبات‌شده است. يکي از متدهاي آموزش نوين، آموزش به‌صورت فيزيکي و درگير کردن کودکان با مسائل تجربي در فضاي طبيعي است که کودک توانايي لمس کردن آن را داشته.
ويلا: اخيراً در محيط‌هاي آموزشي جهان اول و پيشرفته، شاخه‌اي ميان‌رشته‌اي به نام سلامت معماري و طراحي بر اساس شواهد دريافتي به وجود آمده است. ازنظر شما وجود نور طبيعي و تهويه طبيعي چقدر روي سلامت کودکان و ضريب آموزشي آن‌ها تأثير دارد؟
جواب کاملاً واضح است. جدا از مسئله سلامت جسمي و روحي ناشي از دريافت مناسب نور طبيعي روز، لامپ و اشعه‌ي مصنوعي مي‌تواند ريسک ابتلا به انواع بيماري‌ها را تشديد کند.
ويلا: در نظر بگيريد فضايي آموزشي در مرحله طراحي معماري توانسته است که ميزان مصرف انرژي را کاهش دهد، اين موضوع چقدر مي‌تواند در رشد شخصيت اقتصادي کودکان مؤثر باشد؟
نتيجه‌ي رشد کودک در فضايي با طراحي معما رانه، آموزشي غير‌مستقيم است. ديدگاه وي به طبيعت عوض‌شده و سعي بر اعمال کمترين هزينه‌ها به محيط اطراف خود و پاسداري از آن را خواهد داشت. اين امر روي زندگي حرفه‌اي و آينده اقتصادي کودک تأثير مستقيم خواهد گذاشت.
ويلا: فضاهاي آموزشي چه نقشي در رشد شخصيت اجتماعي کودکان دارند؟
در کنار معلم، ساختمان مدرسه از اهميت بالايي جهت رشد شخصيتي کودکان برخوردار است؛ زيرا مي‌تواند باعث ايجاد اشتياق در کودک و تجربه‌ي جديدي براي يادگيري او باشد. چه‌بهتر که فعاليت‌هاي اجتماعي کودکان در مدارس تعريف و اجرا شوند. ارزش اين رويکرد بسيار زياد است.
ويلا: موضوعي ديگر براي ما در اين کارگاه بسيار مهم است: "معماري و آب" و "معماري آب"
طرح شما در حوزه‌ي آب احياگر سنت‌هاي باستاني است. دانشگاه باستاني گندي شاپور (جندي‌شاپور) 1700 سال پيش در حوزه‌ي پزشکي فعال بود و قطب پزشکي دنيا محسوب مي‌شد، به دليل اينکه دانش پزشکي شرق و غرب را در خود متمرکز کرده بود و مي‌پروراند. يکي از رشته‌هايي که در آن دانشگاه باستاني تدريس مي‌شد مهندسي آب بود. در اين رشته کانال‌کشي‌ها و استراتژي‌هايي که براي نگهداري آب و رساندن آن از مناطق پربهره به کم‌بهره استفاده مي‌شد موردبررسي قرار مي‌گرفت و جزو تنها استراتژي‌هاي نگهداري و حفاظت از منابع حياتي بود.
نگاه دوباره شما به اين مسئله در حوزه معماري قابل‌تقدير است.
ويلا: از ديگر ابعاد طرح موفق در اين کارگاه و از نکات ارزيابي طرح‌ها، مولد بودن و کارآفريني است که از طريق معماري تعريف بشود و اتفاق بيافتد.
شبکه شهر‌هاي ياد‌گيرنده از برنامه‌هاي مهم اين سازمان است. اين شبکه شامل سه محور اصلي است:
الف- محور آموزش
ب- محور محيط‌زيست
ج- محور کارآفريني
در اين برنامه تلاش مي‌شود تا بحث کارآفريني از دوران کودکي آموزش داده شود و در کنار آن از حداکثر ظرفيت‌هاي يک شهر و منطقه استفاده گردد.
هانیه فرج زاده l ویلانیوز