خانه ویلایی کمونه

۱۱ مرداد ۱۳۹۶

در خیابان نظامی گنجوی تهران، نبش یکی از کوچه‌های بن بست، در میان ساخت و سازهای سرسام آور این روزها، هنوز ویلایی هست که شکل لطیف تندیس‌وارش، از ظاهر سنگی‌اش پیشی می‌گیرد. «ویلای کمال کمونه» از آن دست ساختمان‌هایی در تهران محسوب می‌شود که نوع معماری آن‌ها امروزه کمیاب شده است. ساختمانی که با طبیعت آمیخته است و گیاهان و فضای سبز اطراف آن نه عنصری الحاقی، که جزیی از خود معماری است. همانند بسیاری از کارهای دیگر او، معماری خود را به محیط اطرافش تحمیل نمی‌کند، بلکه بخشی از آن می‌شود و طبیعت اطراف خود را چشم نوازتر می‌کند. کلیت نمای ساختمان ترکیبی است هنرمندانه از احجام سنگی با بازشوهایی متنوع و خاص که بر ظرافت بنا در ترکیب و توجه به طبیعت اطراف تأکید می‌کند. این ساختمان سه طبقه، علاوه بر فضای زندگی، دفتر کار معمار را نیز در خود جای داده است؛ دو ورودی دارد، یکی نزدیکتر به خیابان و کوچکتر که ورودی محل کار محسوب می‌شود و یکی بالارفته‌تر از خیابان، دورتر و بزرگتر که ورودی محل زندگی می‌شود. توجه ویژه معمار به جزئیات را می‌توان از همان ابتدا در طراحی درها، پنجره‌ها و ترکیب بندی نما دریافت. گذر از پیچ پلکان ورودی ازمیان جداره‌های سنگی که با گیاهانی همیشه سبز ترکیب شده است، مقدمه‌ای  برای رسیدن به ورودی مسکونی ساختمان می‌شود.

 

 

 

کمونه این ویلا را در حدود 47 سال پیش در زمینی ذوزنقه‌ای شکل به قاعده 6 و 24 و ارتفاع 24 ساخته است و حدود سه سال پیش آن را مجدداً بازسازی کرده و علاوه‌بر بازطراحی برخی از فضاها، امکاناتی نظیر آسانسور را نیز به آن افزوده است. سازه این بنا دیوارهای باربر و سقف آن طاق ضربی است. خطوط طراحی این ساختمان بر اساس خطوطی بنا شده است که او از زمین برداشت کرده و بر اساس آن دیوارها و مرزبندی ساختمان را سامان داده است. او در مورد طراحی این ویلا چنین می‌گوید: «ما اصولاً معماری ارگانیک کار می‌کنیم، به دنبال راه و روش فرانک لوید رایت که آقای عامری شاگردش بود و با او کار می‌کرد. ارگانیک یعنی بر اساس زمین، طرح شکل بگیرد. باید با زمین تعامل کرد. با او گپ زد و دید حالش چگونه است، چه مشکلی دارد؟ چه حسنی دارد؟ چه معجزاتی می‌تواند بکند؟ همه‌این ها با هم است. شما اگر بخواهید معماری کنید اول باید با زمین آشتی کنید، با زمین رفیق شوید. چون زمین است که به شما می‌گوید چه کار کن. دیدش کجاست؟ نورش کجاست؟ فرمش کجاست؟ پستی و بلندی‌اش چیست؟ براساس خود زمین، قناسی آن و تنگنایی که زمین داشته است و تنگناهایی ایجاد شده است، طرح شکل گرفته است، حوصله کردن روی این تنگناها در معماری گشایش خوبی خواهد داشت. خط و خطوطی که برای این ویلا کشیدیم، براساس خود زمین است که این خودش ارگانیک می‌باشد. یعنی خطوط ما با خطوط زمینمان هماهنگی دارد. ارگانیک یعنی هماهنگی با محیط، زمین و با طبیعت.»

 

 

رد پای معماری ارگانیک و ارتباط با طبیعت در داخل ساختمان نیز امتداد یافته است. این ارتباط به شیوه‌های متنوعی حاصل شده  که بخشی از آن ارتباط بصری با طبیعت است که از طریق ارتباط با حیاط خانه محقق شده است و بخش دیگر آن ورود فضای سبز به داخل خودِ خانه است. « همیشه در کارهای من آب و گل و گیاه هست. ما با گل و گیاه همسایه‌ایم، یعنی خارجشان نکرده‌ایم مانند ساختمان‌ها، بیندازیم جایی که کسی نگاه نکند. دم دستمان است. اینور را نگاه می‌کنی و آنور را نگاه می‌کنی سبز است. حتماً لازم نیست به حیاط بروی. البته در حیاط هم بروی، سرسبزی هست.»  پنجره‌های این بنا، هر کدام دریچه‌ای است برای قاب گرفتن زیبایی طبیعت که هوشمندانه جانمایی و طراحی شده است. از دید او همانگونه که زشتی در مقابل زیبایی و نیکی در مقابل بدی است، پنجره نیز در مقابل دیوار است و نمی‌توان تنها با بازگذاشتن یک دیوار، پنجره ایجاد کرد، بلکه می‌بایست آموخت که این دو را با تناسب در کنار یکدیگر به کار برد.

 

طبقه همکف این بنا به پارکینگ، فضاهای خدماتی و دفتر اختصاص دارد. در طبقه اول نشیمن‌های خصوصی، عمومی، آشپزخانه، ناهار خوری و در طبقه دوم فضاهای خصوصی و اتاق‌ها، به گونه‌ای جا نمایی شده است که با استفاده از اختلاف سطح و خلاقیت در شکل طراحی معماری، در عین آنکه هر کدام حریم خود را دارند، دارای یک پیوستگی یکپارچه در کلیت نیز هستند. این یکپارچگی، در ارتباط میان فضای حیاط به داخل در طبقه اول و تراس‌ها و اتاق‌ها در طبقه دوم نیز دیده می‌شود و ارتباط کاملی را میان اجزای مختلف ساختمان در کل ایجاد می‌کند. یکی دیگر از ویژگی‌های شاخص این بنا، توجه به جزئیاتی است که هر کدام از آنها توسط خود کمال کمونه طراحی شده و به صورت یک امضا در تمامی وجوه ساختمان به نوعی به کار رفته است و بخشی از معماری کمونه محسوب می‌شود. مدول‌هایی زاویه‌دار که در عین حال که از منطق واحدی پیروی می‌کنند، در فرم متنوع و متکثرند. علاوه‌بر عناصر معماری، مبلمان این خانه نیز متناسب با کانسپت‌ها و تفکر جاری در خانه بوسیله خود معمار طراحی شده است.

 

«ویلای کمال کمونه» را می‌توان امتدادی از اندیشه ارگانیک در معماری ایران دانست. توجه به بستر و زمین و ارتباط پیوسته میان طبیعت و معماری و پیوستگی درون و بیرون، به‌عنوان تفکر جاری در معماری کمال کمونه در این خانه دیده می‌شود و همین امر موجب می‌گردد تا این ویلا در زمره آثار شاخص معماری وی قرار گیرد.