خانه ‏های ویلایی در روستـای کلوگان

حمید یعقوبی

کلوگان يا گلوکان يا کليگان، از روستاهای دهستان رودبار قصران، بخش رودبار قصران شهرستان شميرانات استان تهران است. در حال حاضر، جمعيت اين روستا در حدود 500 نفر بوده و اکثر نقاط روستا فاقد دسترسی سواره می‏ باشد. يکي از شاخه ‏های فرعی رودخانه‏ جاجرود اين روستا را به دو بخش ويلايی و روستايی تقسيم می‏ نماید. بخش روستايی در ميانه دامنه کوه و رو به جنوب قرار گرفته و تنها راه دسترسی به آن سوی رودخانه و بافت ويلايی، پل‏ه ای باريک است که نهايتاً موتورسيکلت و دام می ‏توانند از روی آن عبور نمايند؛ همين اين امر باعث شده تا بافت روستا، به ويژه قسمت ويلايی نشين آن، کاملا بکر و دست‏نخورده باقی ماند و ويژگی ‏های منحصر به فرد خود را طی اين ساليان حفظ نمايد.

بناهای بخش روستایی منطقه به منظور کاهش اتلافِ حرارت، دارای کمترين سطحِ ديوارِ شمالی و حداقلِ بازشوها می ‏باشند. ارتفاع اين بناها حداکثر دو طبقه بوده و تنها خانه ‏هايی که به نظر اعيان‏نشين می‏ رسند، با ارتفاع سه طبقه ساخته شده‏ اند. در مقابل، بافت ويلايی که به واسطه‏ دانش مهندسی فارغ‏ التحصيلان دوره‏ پهلوی اول و دوم، توانسته است راحت ‏تر بر ناهمواری‏ های زمين منطقه غلبه و از آن‏ها استفاده نمايد، دارای نور مطلوب شمالی بوده، ارتفاع بناها به منظور جلوگيری از اتلاف حرارت ساختمان کمتر می ‏باشد و ترکيب اين بناهای کم ارتفاع با ناهمواري ‏های دامنه‏ ای اين منطقه، ويژگی‏ های بديعی را به معماری کوهستانی اين منطقه افزوده است.

بعد از ورود به روستا، بايد وسيله‏ نقليه‏ خود را در زمينی که به همين منظور در وروديی روستا ايجاد شده است، پارک نماييم. مسير پياده و پر فراز و نشيب روستا، ما را به عمق منطقه محلی و خانه های قديمی آن که قدمت برخی شايد بيش از 60 يا 70 سال باشد، هدايت می‏ کند.

تمامی بناهای اين بافت روستايی دارای بافت فشرده و متراکم بوده و مصالح به کار رفته در آن‏ها سنگ، چوب و آجر است. دسترسی محلی برخی از بخش‏ های روستا به صورت پلکانی و با شيب بسيار شديد است و در جای ‏جای روستا معبرهای باريک پلکانی به چشم می ‏خورد. از کنار مسجد روستا، يک معبر فراخ به پل‏ه ای باريک ساخته شده بر روی رودخانه منتهی می ‏شود. با عبور از روی اين پل‏ه ها، به مسيری با شيب زياد رسيده و چشم‏ اندازی از ويلاهای ييلاقی در ترکيب با پوشش گياهی انبوه و درختان ميوه، ما را احاطه می‏ کند.

ده ‏ها ويلای شاخص متعلق به دهه‏ 50 در اين منطقه وجود دارد که در ميان آن‏ها، ويلاهايی مانند ويلای هوشنگ سيحون، عبدالحسين پازوکی و هاکوپ وارطانيان، از شخصيت و زيبايی خاصی برخوردار هستند.

اين منطقه از نظر کيفيت فضاهای استراحتگاهی، طراحی محوطه‏ ويلاها و نحوه‏ دسترسی، از نقاط کم‏ نظير ايران به شمار مي‏رود. البته متاسفانه، همين عدم دسترسيی سواره که در ابتدا به عنوان يک مزيت باعث شاخص شدن خصوصيات اين منطقه شده است، در حال حاضر، به دلیل دشواری حمل مصالح و عدم تمايل نسل جديد به چنين فضای بکر و خلوت، منجر به متروکه شدن منطقه و فرسوده شدن اکثر بناهای موجود در آن شده است. علاوه بر ويلای مشهور هوشنگ سيحون، که مانند يک مجسمه‏ سنگی از دل صخره‏ های کوه سر برآورده است، آثار متعددی از مهندسان آلمانی و فرانسوی و مهندسان قدرتمندی مانند زاره گريگوريان، به اين مجموعه هویت خاصی بخشيده ‏اند.

عمده مصالح به کار رفته در ساخت ويلاهای اين منطقه، سنگ، چوب و فولاد است. ارتفاع ساختمان‏ها به حداقل خود رسيده و اين استفاده‏ هنرمندانه از مصالح بومی و سازگار با اقليمِ منطقه، و همچنين هماهنگی اکثر بناها با شيب زمين و فرم‏ های ساده‏ آن‏ها، باعث شده تا ساختمان‏ های موجود در دل طبيعت اطراف خود حل شده و تمامی ساختمان‏ های ويلايی به صورت جزئی از زمينه‏ خود به چشم آيند.

ويلاهای اين بخش از منطقه، برخلاف بخش روستايی، اکثراً دارای سقف شيب‏دار بوده و خرپاهای سبک چوبی در ساخت سقف آن ها به کار رفته است؛ بدين ترتيب، اين روش به عنوان جايگزينی برای بام‏ های تخت بخش روستايی به کار گرفته شده تا فاصله‏ هوايی ايجاد شده به عنوان عايق حرارتی عمل نموده و جلوگيری از وارد شدن بار برف بر بام، باعث هرچه سبک‏تر شدن سازه‏ ی بنا شود.

استفاده از سازه‏ های سبکِ چوبی، اجرای دقيق جزئيات و عايق‏بندی مناسب اکثر اين ويلاها، توجه به چشم‏ انداز و نورِ مطلوب و هماهنگي طبقات با توپوگرافی منطقه، از ساير ويژگی‏ های معمارانه اين ساختمان‏ ها می‏ باشد که به کل مجموعه، شخصيت ارگانيک و همساز با اقليم بخشيده است. البته در برخی جزئياتِ اجرايی اين ساختمان‏ ها، عدم به کارگيری روش ‏های سنتی و استفاده از تکنولوژی و مصالح جديد، مانند فولادی که در پروفيل پنجره‏ های ويلاها به کار رفته و ورقه‏ های فلزی بام ‏ها، باعث اتلافِ انرژيِ ساختمان و تا حدی از بين رفتن رویکرد بومی اين ساختمان ‏ها شده است.