نقد و ارزیابی کرسی نقد و نظریه پردازی ویلا مزرعه
توسعه‌ی آکادمیک ویلا
پنل نقد
نقد و ارزیابی کرسی نقد و نظریه‌پردازی ویلا_مزرعه
برگزارکننده: مجله‌ی ویلا
ناقدان:
+ دکتر روح‌اله رحیمی؛ استادیار معماری دانشگاه مازندران
+ دکتر نصرت‌اله گودرزی؛ استادیار گروه شهرسازی دانشگاه مازندران
+ ناقد مهمان: دکتر علی قربانی؛ مدرس گروه معماری دانشگاه مازندران
مدیر جلسه:
+ دکتر بابک داریوش؛ استادیار مؤسسه‌ی پژوهشی معماری شیخ بهایی
یکشنبه 22 مردادماه 1402
پنل نقد:
دکتر «روح‌اله رحیمی» عضو پنل نقد و ارزیابی، با اشاره به پیشینه‌ی زندگی و فرهنگ ویلایی ایرانی در کوشک‌ها، باغ‌های ایرانی و میراث تاریخی ایران، این گونه‌شناسی معماری را الهام‌بخش و آموزنده خواند و آن را تابع شرایط اقلیمی هر منطقه و براساس پاسخ به نیازهای روحی و روانی بهره‌وران از فضا دانست. او در ادامه به بررسی نقش ویلا و کاخ در دوران پهلوی اول و دوم پرداخت؛ اینکه چگونه این نیاز مدرن بین کار، صنعت و تفریح در طبقه‌ی حاکمیت در کلانشهرها اتفاق می‌افتد و در دوران معاصر به عموم مردم شهرنشین سرایت کرده است.
وی پس از ذکر نمونه‌هایی از زندگی ویلایی در شهر شیراز به لزوم تفریح قشر متوسط جامعه در طبیعت خوش آب‌وهوای ایران و به‌ویژه طبیعت شمال کشور اشاره نمود و این پدیده را حق اجتماعی همه‌ی مردم شهرنشین دانست. او ضمن تأیید دوباره‌ی معضلات و مشکلات ارائه شده در کرسی «ویلا_مزرعه» به بیان نمونه‌هایی از این مشکلات پیرامون ویلاسازی‌های اخیر در شهر بابلسر در استان مازندران پرداخت و از پر و خالی شدن این شهر در فصل‌های مختلف و روزهای تعطیل به‌عنوان یک آسیب و فرصت جدی یاد کرد. وی افزود: «این یک پدیده‌ی چندفرهنگی است که شهر را تهدید می‌کند و اگر بتوانیم به‌طور هم‌زمان به مباحث مالکیت، اقتصاد، گردشگری و فرهنگ توجه داشته باشیم، فرصت‌های ایده‌آلی درون آن خواهیم یافت».
روح‌اله رحیمی ضمن سپاسگزاری از ارائه‌دهنده برای بیان این دغدغه در استان‌های شمالی به‌ویژه استان مازندران، آن را باعث ایجاد محافل انتقادی در فضای علمی کشور دانست. وی ضمن تأیید مسائل ذکر‌شده در این نشست، پیگیری راهکارهای پیشنهاد شده را به‌عنوان لبه‌ی دوم این نقد ضروری دانست و آمادگی خویش را برای همکاری‌های لازم اعلام نمود.
دکتر «نصرت‌اله گودرزی» عضو دیگر پنل نقد و ارزیابی، موضوع کرسی را ازیک‌سو علمی، هنری و اجتماعی و ازسوی‌دیگر کاملاً اقتصادی خواند. وی با بیان این مقدمه که جامعه‌ی ایران بر پایه‌ی سه نوع زندگی عشایری، روستایی و شهری بنا نهاده شده است، زندگی ویلایی به‌شکل تفکیک‌شده‌ی امروزی را مختص صنعتی شدن شهرها دانست و باغ‌های شهری، زندگی ییلاقی و قشلاقی و حرکت عشایری را به‌نوعی پاسخ به نیازهای ویلایی در فرهنگ ایرانی برشمرد؛ مفهوم چهارباغ هم درعمل نوعی ویلاسازی است.محله‌هایی در دوران صفویه ایجاد شدند که کارکرد تفرجگاهی و تفریحی داشتند؛ مانند محله‌ی فرح‌آباد و عباس‌آباد در اصفهان و محله‌ی فرح‌آباد در ساری؛ طراحی این فضاها مبتنی‌بر مسائل حیاتی و آب‌محوری بوده است. قنات باغ شازده در ماهان کرمان و مهندسی آب در باغ فین در کاشان از نمونه‌های برجسته‌ی این ادعا هستند.
دکتر گودرزی در تأیید مطالب ارائه‌شده خاطرنشان کرد که نه‌تنها شهرها دیگر پاسخگوی نیازهای اولیه‌ی شهرنشینان خود نیستند و فضایی برای بازی کودکان در آن‌ها وجود ندارد، بلکه شهرک‌های ویلایی که به‌تازگی ساخته می‌شوند نیز پاسخگوی این نیازها نیستند و نهادهای ذیربط از این نیاز و بازار آن به‌عنوان منبع درآمد خویش استفاده می‌کنند. او از شهرک‌های ویلایی "خزرشهر" و "دریاکنار" که در دوران پهلوی دوم طراحی و اجرا شده‌اند به‌عنوان نمونه‌های موفق در این زمینه یاد کرد و ضوابط و قوانین موجود برای ویلاسازی را ناقص خواند.
وی افزود: «برخی از قوانین در تناقض و تعارض با مجموعه قرار می‌گیرند. تبصره‌هایی که به قوانین الحاق می‌شوند، راه را برای گریز از نگرانی‌ها با هدف حفظ محیط زیست و کشاورزی به‌سمت کاسبی و تولید زدوبند و منفعت‌های کوتاه‌مدت برای نهادهای متولی باز می‌کنند». او در ادامه به کالایی‌شدن این پدیده در ایران اشاره کرد و تقاضا برای ویلادار شدن را در میان طبقه‌ی متوسط جامعه، نتیجه‌ی مستقیم معضلات شهری دانست که در کرسی ارائه شد.
«ویلا هیچ‌وقت به‌عنوان مسکن دوم تلقی نمی‌شود؛ ویلا یک تقاضا برای فرار از محیط شهری است و این امر در محدوده‌ی دماوند، گیلاوند و آبسرد و ... به بدترین شکل ممکن رخ داده است. اگر شما مفاهیم ویلا و ویلاسازی در غرب را هم دنبال کنید، به فرار از صنعت و شهر به‌سوی تجربه‌ی زندگی غیرماشینی خواهید رسید».
وی در انتها با اظهار نگرانی شدید از خشکسالی و معضلات آب در کشور، پیشنهادات ارائه‌شده در این کرسی را در زمینه‌ی استفاده از چرخه‌های آب خاکستری و مدیریت منابع آبی بسیار حیاتی و ضروری دانست.
دکتر «علی قربانی» ضمن استقبال از ایده‌های مطرح شده در این کرسی، پدیده‌ی ویلاسازی، ویلانشینی و استفاده از ویلا در ایران را مبتنی‌بر سه اصل سوداگری، قانون‌فروشی و قانون‌گریزی برشمرد و از سازوکارهای ناشی از زمین‌خواری و پول‌خواری به‌عنوان مهم‌ترین موانع برای پیشبرد ایده‌های خلاقانه و پایدار یاد کرد. وی ضمن اشاره به ویلاسازی‌های اخیر در شهرک‌های "فریدون‌کنار" و "دریاکنار" آن را امری جهت فخرفروشی خواند و نتیجه‌ی اقتصاد بیمار جامعه در سطح کلان دانست، هم‌چنین در قسمتی از سخنان خویش عنوان کرد که تعداد بسیاری از مدیران و مسئولان که متصدی حفظ منابع طبیعی، معماری و میراث فرهنگی کشور هستند، خودشان نسبت به ساخت این ویلاهای مجلل اقدام کرده‌اند.
او تقاضای قشر متوسط جامعه برای زندگی ویلایی به‌دلیل معضلات شهری را اجتناب‌ناپذیر دانست و به آفت‌هایی هم‌چون تقاضاهای ویلایی نادرست در واحدهای مسکن مهر شهرهای ساحلی ازجمله بابلسر اشاره نمود و عملکرد سازمان نظام مهندسی ساختمان در این خصوص را خجالت‌آور دانست. ایشان در انتها ضمن تأسف از تخریب سرزمین و مسائل محیط زیستی و فرهنگی، پیش‌بینی کرد که طبیعت و محیط زیست استان مازندران همانند دریاچه‌ی ارومیه روزی به تاریخ خواهد پیوست!
با تشکر از:
دکتر عبدالمهدی مستکین؛ مدیرگروه فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
دکتر سید سعید جلالی؛ مدیر کل پیشین دفتر تقسیمات کشوری وزارت کشور.
دکتر حامد مظاهریان؛ معمار و ریاست قطب علمی فناوری معماری و پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران.
دکتر وحید قربانی؛ معاون مدیرکل دفتر عمران و شهرسازی وزارت کشور.
مهندس اصغر رفیعی؛ مدیر کل دفتر حفظ کاربری اراضی سازمان امور اراضی کشور.
دکتر بابک داریوش؛ ریاست مؤسسه‌ی پژوهشی معماری شیخ بهایی و مدیر جلسه.
ناقدان محترم جلسه و مهمانان.
شورای علمی؛ مهندس محمدرضا حائری مازندرانی، دکتر عمید مسعودی، مهندس بابک مطّلب‌نژاد، دکتر سیامک شاه‌نشین.
اعضای تحریریه‌ی مجله‌ی ویلا.
دبیرخانه‌ی محترم هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی شورای عالی انقلاب فرهنگی.
و مشاوران راهبردی پروتوتایپ ویلا_مزرعه:
پروفسور رعنا سقازاده.
دکتر سید حسین (بهزاد) سادات.
