ویلا باغ

اساساً معیاری که ویلا- باغ را از ویلا به تنهایی یا باغ به تنهایی متمایز می‏کند این است که معمار ابتدا تصمیم می‏گیرد ویلا- باغ طراحی کند، نه اینکه صرفاً یکی را در کنار دیگری مستقر سازد؛ این بدین معناست که معمار، باغ و ویلا را در نسبتی معماری می‏کند. در ویلا- باغ، علاوه بر معماری بنا، به معماری آب، معماری کاشت، معماری آوا، معماری نور و سایه و ... پرداخته می‏شود و این امر به لطف حضور نرم فضاها (گیاه، آب، آسمان، نور،...) در کنار سخت‌فضاها رخ می‏دهد.
در ویلا- باغ، باغ و ویلا، فضاهای متداخل به وجود می‏آورند؛ به عبارت دیگر، یک فضایِ سوم از تداخل این دو متولد می‏شود. منظور از فضای سوم، فضایی بینابینی است که نه درون است و نه بیرون، اما در عین حال هم درون است و هم بیرون. از منظر ادراکی، این امر بدین معناست که هنگامی که درون ویلا قرار می‏گیریم، معمار چنان محرک‏های حسی لذت‏بخشی را از باغ و محوطه‏ ی بیرون به داخل بنا کشانده که مشخص نیست واقعا در درون بنا ایستاده‏ ایم یا در بیرون آن. آوای باغ (صدای آب، پرندگان، وزش باد میان درختان و سایر آواها) و معماری نور و سایه، به مدد تصمیمات طراح و معماری کاشت محقق می‏شود. به بیانی ساده ‏تر، در ویلا-باغ، تنها این بنا نیست که طراحی می‏شود، بلکه معمار (و نه طراح محیط یا مهندس فضای سبز)، شخصاً کیفیت معمارانه‏ای را در باغ پدید می‏آورد که این کیفیت با آنچه قرار است در ویلا درک شود، یکی می‏باشد. این همان نکته‏ی ظریفی است که ویلا-باغ را به امری متمایز تبدیل می‏کند. از این منظر، در طول تاریخ نیز ویلا-باغ‏ها به صورتی متمایز از ویلاها و یا باغ‏ها به تنهایی شناخته می‏شدند. در مشرق زمین، سرمنشاء این ویلا-باغ‏ها به ایران و خاور دور (چین) رسیده و در مغرب زمین از مصر باستان این تجربه‏ی فضایی ایجاد شده است. در دوره‏هایی از تاریخ، یک الگو از الگویی دیگر الهام گرفته و کامل‏تر شده است، مانند باغ‏سازی یونان باستان که پس از حمله‏ی اسکندر به ایران، بسیار از باغ‏سازی ایرانی تأثیر پذیرفت و نوع استقرار کاخ (بنا) در باغ، و پیوند ایوان با چشم‏انداز بیرونی از این نوع باغ‏سازی الهام گرفته شد. این شیوه، بعدها در تاریخ باغ‏سازی اروپا ادامه یافت.

عقیده دارم که معماران، به گونه‏ای باغ-ویلا می‏سازند که تفاوت‏های فضایی-ادراکی در مخاطب ایجاد می‏نمایند و طراحانِ محیط، باغ‏سازان و مهندسانِ فضایِ سبز، مسیر دیگری را طی می‏کنند.

Photo: Faryar Javaherian