ویلا در فرهنگ و معماری فنلاند

 

 

مفاهیم شهر، زندگی روستایی و طبیعت بکر بخشی از فرهنگ هر کشور هستند و به شکل‌گیری هویت ملت‌ها کمک می‌کنند، درعینِ‌حال این مفاهیم آن‌قدر رایج‌اند که همواره مورد غفلت قرار می‌گیرند .اما به طور مشخص زندگی مردم فنلاند به طبیعت و تغییر فصول گره خورده و ذوق و روحیه آ‌ن‌ها در طول تاریخ همواره با طبیعت، زندگی در حومه شهر و کشاورزی همراه بوده است .زمستان‌های سرد، تاریک و طولانی و تابستان‌های گرم، درخشنده و کوتاه اسکاندیناوی مردم این سرزمین را تشویق می‌کند تا روزهای کوتاه تابستان را در دل طبیعت سپری کنند. مناظر روستایی، منظر جنگل‌ها و دریاچه‌ها از ویژگی‌های بارز طبیعت فنلاند هستند. فنلاند پر جنگل‌ترین کشور اروپا شناخته میشود که نزدیک به 70 درصد آن را درخت پوشانده است همچنین به سرزمین دریاچه‌ها معروف بوده که بسیاری از این دریاچه‌ها کوچک و کم عمق‌اند. بنابراین ایده‌آل‌ترین حالت گذراندن فراغت تابستان برای فنلاندی‌ها در کنار دریاچه و در دل طبیعت است و ویلاها و کلبه‌های فنلاندی که توسط معماران در طبیعت بکر طراحی و ساخته می‌شوند ریشه در همین سنت دارند.

 

ویلاها نزدیک به 510 سال است که جزئی از سبک زندگی مردم فنلاند می‌باشند و برای چند ماه این فرصت را فراهم می‌کنند که مردم دور از شهر، زندگی در طبیعت را تجربه کنند .اگرچه فلسفه ویلا در باغ‌های تمدن‌های پارسی، رومی و یونانی ریشه دارد اما سنت سکونت فصلی در میان مردم فنلاند از ابتدا وجود داشته است .در طول اولین دوره فرهنگ ویلاسازی در فنلاند، از اواخر قرن نوزدهم تا دهه 1930، همه اعضاء خانواده به حومه شهر نقل مکان می‌کردند تا تابستان را در ویلای خود سپری کنند در این دوره اقامت تابستانی به طبقه بورژوازی تعلق داشت و گرایش به رومانتیسیسم و اشتیاق به تجربه زمان، مکان و فرهنگ متفاوت، در ویلاهای تحت تأثیر ایتالیا و یا کلبه‌های شکار سوئیسی ظهور یافت .دومین دوره فرهنگ ویلاسازی در طول دوره‌ی رومانتیسیسم ملی در فنلاند رخ داد، زمانی که هویت فنلاندی با چوب و زمین‌های پوشیده از جنگل تعریف شد و در ویلاسازی ویژگی‌های فنلاندی بارز گشت. در این دوره تلاش‌های آگاهانه‌ای توسط معماران و هنرمندان صورت گرفت تا با جست‌و‌جو در هویت ملی، از مشخصه‌هایی در آثار خود استفاده کنند که نمایانگر فنلاند و فرهنگ فنلاندی باشد. سنت ویلاهای تابستانی غالباً رجوع به ایده‌های پیشتاز و خالص در معماری است. بسیاری از معماران به ویلا نه فقط به‌عنوان اقامتگاه تابستانی بلکه به‌عنوان زمینه‌ای برای آزمایش ایده‌های جدید و تبلور مفاهیم و نظریات نو نگاه می‌کنند .معمار بدون درگیری با محدودیت‌ها می‌تواند ایده‌ها و آرمان‌های خود را در قالب ویلا به بوته آزمایش بگذارد .شاید به نظر برسد که در طرح ویلا، تنها سکونت حداقلی و ارتباط با طبیعت از مفاهیم حائز اهمیت هستند اما گاهی ویلاها پروتوتایپی برای پروژه‌های بعدی معمارند .بنابراین ویلاهایتابستانی را می‌توان خانه‌های آزمایشی برای مطالعات معمار، آزمودن جنبه‌های فنی و عملکردی و یا توسعهی ایده‌های فضایی دانست .ازاین‌رو ویلا اهمیت بالایی برای طراح آن دارد و بسیاری از معماران آن را از آثار مهم خود قلمداد می‌کنند .همانطور که لارس سونک⁽¹⁾ می‌گوید: " تنها یک چیز وجود دارد که به‌عنوان معمار از آن پشیمان نیستم و آن ویلا [ویلا لاسس] است".

 

 

سنت ویلاهای تابستانی غالباً رجوع به ایده‌های پیشتاز و خالص در معماری است. بسیاری از معماران به ویلا نه فقط به‌عنوان اقامتگاه تابستانی بلکه به‌عنوان زمینه‌ای برای آزمایش ایده‌های جدید و تبلور مفاهیم و نظریات نو نگاه می‌کنند.

 

 

لارس سونک (1870-1945) یکی از تأثیرگذارترین معماران فنلاند در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بود. او و هم‌نسل‌هایش معماری بین‌المللی را با سنت‌های معماری فنلاند ادغام کرده و به بخش جدایی ناپذیری از معماری فنلاند تبدیل کردند. سونک ویلا لاسس (1859) را در سال‌های آغازین فعالیت حرفه‌ای خود به‌عنوان معمار در فینستروم⁽²⁾ فنلاند طراحی کرد. شخصیت ویلا لاسس به‌ویژه جزئیات و تزئینات حک شده آن بازتابی از نقوش خانه‌های روستایی کارلین⁽³⁾ است.

 

در ویلاهای لارس سونک به‌ویژه آن‌ها که در اواخر قرن طراحی و اجرا شدند ویژگی خانه‌های کارلین با مشخصه‌های معماری چوبی نروژ و سوئیس ترکیب شده‌اند .وی در عین حفظ استقلال بنا به طرز ماهرانه‌ای شخصیت بناهای خود را از دل مناظر اطرافش شکل می‌دهد. او خانه‌های چوبی زیادی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم طراحی کرد که در میان آن‌ها ویلا لاسس نقش یک پروتوتایپ را ایفا می‌کند. الیل سارینن⁽⁴⁾(1873-1950)، پدر ارو سارینن، معمار فنلاندی-آمریکایی، اغلب به واسطه‌ی بناهای سبک آرت نوو خود در اوایل قرن بیستم شناخته می‌شود. او ویلا پالکانرانتا⁽⁵⁾ (1900-1901) را برای والدین خود طراحی کرد، نقطه عطف ویلا، نشیمن آن بوده که نسخه‌ای از خانه‌های بومی فنلاند است و اعضای خانواده را گِرد هم می‌آورد همچنین قرارگیری سایر اتاق‌ها در ترازی متفاوت، آرامش مورد نیاز اعضای خانواده را تأمین می‌کند. سارینن در این ویلا ویژگی‌های معماری بومی و معماری بین المللی را با یکدیگر پیوند داده به‌طوریکه نمای خارجی ویلا با سازه‌ی چوبی، رنگ قرمز اُخرایی و سقف شیبدار نمایانگر سبک ویلاهای فنلاندی است. تقسیم‌بندی پنجره‌ها به شیشه‌های کوچک تحت تأثیر جنبش هنر و صنایع دستی انگلیس و قاب درها به سبک مصری، از ویژگی‌های بین‌المللی به‌کاررفته در طراحی این ویلا به شمار می‌روند.

 

بسیاری از ویلاهای اوایل قرن بیستم به‌خصوص دهه 50 و 60 میلادی به نمونه‌های بومی و محلی نگاه دارند. به‌عنوانِ‌مثال حیاط یک عنصر فضایی ابتدایی رایج در ویلاهای تابستانی است که نشأت گرفته از خانه‌های بومی فنلانداند .همچنین در اوایل قرن، ویلاها به سمت سیستم ساخت و ساز لاگ⁽⁶⁾ که یکی از میراث معماری فنلاند است پیش رفتند .بعدها این سیستم به یکی از پر طرفدارترین سیستم‌های ساخت و ساز ویلا تبدیل شد. ویلا اویوالا⁽⁷⁾ (1924) اثر اویوا کالیو⁽⁸⁾، خانه آزمایشی آلوار آلتو⁽⁹⁾ در موراتسالو⁽¹⁰⁾ (54-4952) و ویلا سارا⁽¹¹⁾ (1994) اثر پکا پیتکانن⁽¹²⁾ نمونه‌هایی از این دگرگونی هستند.

 

ویلا اویوالا نمونه‌ی خوبی از ترکیب حیاط‌های کلاسیک مدیترانه‌ای و حیاط بسته‌ی خانه‌های بومی فنلاند است. بر نمای سمت دریا که کلوناد و پله‌ها بر آن تأکید می‌کنند تقارن حاکم است. در نگاه اول به ‌نظر می‌رسد که ویلا کاملاً بسته باشد اما در نمای سمت جنگل دروازه‌ای رو به حیاط قرار دارد که مسیری احاطه شده با درخت‌های بلند به آن منتهی می‌گردد. قلب ویلا اویوالا حیاط مرکزی آن است که تمامی اتاق‌ها به سمت آن سازماندهی شده‌اند، جهت‌گیری متفاوت اتاق‌ها بخش مهمی از فضای حاکم بر ویلاهای فنلاندی است که امکان استفاده از نور طبیعی را در اوقات مختلف روز فراهم می‌کند. در سمت شرقی حیاط تراسی سرپوشیده برای استفاده از آفتاب عصر قرار دارد .حیاط روباز و رواق سرپوشیده فضایی منحصربه‌فرد را برای لذت بردن از تابستان فنلاندی فراهم می‌کند، در حالی که رواق سایه و فضایی خنک را در روزهای گرم تابستان فراهم می‌سازد. آخرین اشعه‌های خورشید در هنگام عصر به رواق می‌تابد که با بستن درهای شیشه‌ای می‌توان آن را در برابر سرمای شب محافظت کرد.

 

 

الیل سارنین در ویلا پالکانرانتا نقطه عطف ویلا را نشیمن آن قرار داد که نسخه‌ای از خانه‌های بومی فنلاند بود.

شاید به نظر برسد که در طرح ویلا تنها سکونت حداقلی و ارتباط با طبیعت از مفاهیم حائز اهمیت هستند اما گاهی

ویلا‌ها پروتوتایپی برای پروژه‌های بعدی معمارند

 بنابراین ویلاهای تابستانی را می‌توان خانه‌های آزمایشی برای مطالعات معمار، آزمودن جنبه‌های فنی و عملکردی و یا توسعه‌ی ایده‌های فضایی دانست.

 

 

در سال 1931 آلوار آلتو، سبک و اندیشه‌های خود در نحوه سکونت را در ویلا مایره آ ⁽¹³⁾ مورد آزمایش قرار داد. این ویلا، گذاری از معماری سنتی فنلاند به معماری مدرن به شمار می‌رود و نه تنها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آثار آلتو شناخته می‌شود بلکه همچنان یکی از تأثیرگذارترین بناها در طراحی خانه‌های فنلاندی است.

ویلاهای مهمی که تا سال 1950 در معماری فنلاند تأثیرگذار بودند عبارتند از:

-              ویلا لاسس ⁽¹⁴⁾ ، 1895، لارس سونک

-              ویلا پالکانرانتا، 1900، الیل سارینن

-              ویلا اویوالا، 1924، اویوالا کالیو

-              ویلا فلورا⁽⁵¹⁾ ، 1926، آینو آلتو⁽¹⁶⁾

-              ویلا هوتونن⁽¹⁷⁾، 1938، ارکی هوتونن⁽¹⁸⁾

-              ویلا مایره آ، 1939، آلوار آلتو

-              خانه آبی⁽¹⁹⁾، 1939، جی.اس .سیرن⁽²⁰⁾

-              ویلا سیلا⁽²¹⁾، 1947، گوستاو گئورگ اینگلاند⁽²²⁾

 

 

سومین دوره در فرهنگ ویلاسازی فنلاند، توسعه‌ی عملکرد گرایی در قرن بیستم است. در دوره‌ی مدرنیسم، مسکنِ حداقل⁽²³⁾ به یکی از موضوعات مهم بدل شد .مفهوم سکونت حداقلی برای اولین بار قبل از جنگ جهانی اول توسط معماران مورد مطالعه قرار گرفت، که هم در خانه‌ها و هم در ویلاها انعکاس یافت .گوستاو گئورگ اینگلاند، این موضوع را در ویلا سیلا (1947) مورد مطالعه قرار داده است. تخصص اینگلاند طراحی خانه‌های مسکونی مخصوصاً خانه‌های کوچک مقیاس بود، برای او ویلا سیلا امکانی بود تا ایده‌های خود از سکونت مینیمالیستی را بیازماید.

 آلوار آلتو یکی دیگر از معماران فنلاندی است که ایده‌های خود را در ویلای آزمایشی موراتسالو در سال 1952 مورد آزمایش قرار داد. حیاط بنا، که مرز بین داخل و خارج بنا را مشخص می‌کند در امتداد محور دریاچه نقطه کانونی بنا را تشکیل می‌دهد. آلتو در مورد ویلای موراتسالو می‌گوید که این خانه وسیله‌ای برای تجربه‌ی جدی مسائل و مشکلاتی است که یک معمار در بناهای دیگر نمی‌تواند آن‌ها را حل کند.

نحوه قرارگیری ویلاهای تابستانی به‌گونه‌ای است که از حداکثر دید و نور طبیعی بهره‌مند شوند اما آب و هوای متغیر فنلاند این ضرورت را ایجاد می‌کند که طبیعت از بنا دور نگه داشته شود و سر پناهی در برابر باد، باران و طوفان ایجاد گردد. در ویلا اویوالا و خانه آزمایشی موراتسالو و ویلا سارا، این مشکل به‌خوبی حل شده است، حیاط بسته، بنا را در مقابل باد و باران محافظت می‌کند و از طرفی با سایه‌اندازی در روزهای گرم تابستان فضایی مطبوع برای ساکنین فراهم می‌سازد .این بناها نشانگر آن‌اند که چگونه طبیعت می‌تواند بخش جدایی ناپذیری از فضای داخلی گردد.

 

 

"ويلای آزمايشی موراتسالو وسيله‌ای برای آزمايش و تجربه‌ی جدی مسائل و مشکلاتی است که يک معمار در بناهای ديگر نمی تواند آن‌ها را حل کند." 

 

 

میکو پالکینن⁽²⁴⁾ در سال 1967 جزئیات سازه‌ای را ایده اصلی طراحی در ویلای خود قرار داد .این کابین، آزمایشی جسورانه در شرایط آب و هوایی فنلاند بود که از طرفی با سازه‌ی فلزی و رنگ‌های درخشان در تضاد با محیط اطراف خود قرار داشت اما از طرف دیگر به وسیله‌ی ارتفاع کم کابین و قرارگیری آن در میان زمین‌های صخره‌ای و درخت‌های کاج به محیط اطراف خود احترام می‌گذاشت .زمانی که پالکینن این کابین را طراحی کرد هنوز دانشجو بود و علاقه‌ی او به جزئیات سازه‌ای در پروژه‌های بعدی او همچنان باقی ماند.

آرنو روسووری⁽²⁵⁾ یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های معماری دهه 60 فنلاند است. او مشخصاً برای استفاده ماهرانه از بتن در آثار خود شناخته می‌شود .او نیز مانند بسیاری از معاصران خود به ساختمان‌های پیش ساخته علاقه‌مند بود. فرم خطی کابین و سونای وی در شهر کریماکی⁽²⁶⁾ در فنلاند مرکزی موازی با ساحل دریاچه پورووسی⁽²⁷⁾ و در میان درختان غان قرار دارد. فرم ساده و خطی کابین با دیوارهای تیره‌ی تخته کوبی شده به خوبی در دل طبیعت جای گرفته‌اند. روسووری در این کابین از فضاهای کوچک حداکثر استفاده را کرده و فضاهای خواب را بر اساس اندازه‌ی تخت‌ها طراحی کرده است. نور طبیعی از پنجره‌های بزرگ وارد کابین می‌شود و تراس، کابین را به محیط اطراف پیوند می‌دهد.

ویلا سارا نیز نمونه‌ای از پیوند دوستانه‌ی بنا با طبیعت است که با قرارگیری در میان درختان کاج و زمین شیب‌دار و رنگ تیره چوب‌ها در جداره خارجی به محیط اطراف خود می‌پیوندد و پنجره‌های بزرگ نور و دید گسترده را فراهم می‌کنند. محیط روشن و گرم داخل با چوب‌های رنگ نشده جداره‌ها کاملاً با جداره‌های تیره‌ی بیرونی ساختمان در تضاد است. توازن و حساسیت موجود در اغلب کارهای پیتکانن، به خوبی در این ویلا نمایان است.

 

ویلاهای حائز اهمیت در معماری فنلاند از سال 1950 تا سال 2000 عبارتند از:

-              ویلای آزمایشی موراتسالو،1953، آلوارآلتو

-              سامر ویلا^(28)، 1955، برتل سارنیو⁽²⁹⁾

-              ویلا اسکاتا⁽³⁰⁾، 55-1953، هیکی و میریا سسترن⁽³¹⁾

-              کابین پالکینن، 1967، میکو پالکینن

-              ویلاهای جزیره لینگونسو⁽³²⁾، 69-1966، کاییا و هیکی سیرن⁽³³⁾

-              کابین روسووری، 1968، آرنو روسووری

-              کابین ایلونن⁽³⁴⁾، 1970، پیرکو و آروی ایلونن⁽³⁵⁾

-              ویلا سارا، 4991، پکا پیتکانن

-              ویلا آلیکی⁽³⁶⁾، 1994، ارکی کایرامو و آلکی ییلها⁽³⁷⁾

-              هالیدی هوم⁽³⁸⁾، 1996، کریستین گولیچسن⁽³⁹⁾

 

به دلیل ارتباط نزدیک مردم فنلاند با طبیعت، ویلاهای فنلاندی همچنان بخش مهمی از فرهنگ و سبک زندگی مردم فنلاند هستند .بسیاری از این ویلاها در طبیعت و مناظر بکر قرار دارند. علاوه بر این ویلاها نقش مهمی در توسعه‌ی معماری فنلاند در طول تاریخ ایفا کرده‌اند. معماران فنلاندی به خوبی ویژگی‌های معماری مدرن را دریافت کرده و آن را با معماری سنتی و بومی فنلاند انطباق دادند که ویلاها گواهی بر این تلاش‌اند .ویلاهای معاصر اغلب امکانات کامل خانه‌های شهری را برای زندگی فراهم می‌کنند و به جای کابین‌های کوچک خانه‌های بزرگ ساخته می‌شوند. ممکن است به نظر برسد زمانی که خانواده‌ها در ویلاهای خود سپری می‌کنند نسبت به گذشته کوتاه شده باشد اما امروزه ویلاها در زمستان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند .زندگی در کنار دریاچه و قدم زدن در میان جنگل هنوز یکی از ضروری‌ترین قسمت‌های سبک زندگی فنلاندی است.

 

 

 

 پی نوشت:

 

1 Lars Sonk

2 Finstrom

3 Karelia / کارلیا: منطقه ای در اروپای شمالی

4 Eliel Saarinen

5 Pulkanranta

6 Log Construction / Log

7 Oivala

8 Oiva Kallio

9 Alvar Aalto

10 Muuratsalo

11 Sara

12 Pekka Ptikanen

13 Mairea

14 Lasses

15 Flora

16 Aino Aalto

17 Huttunen

18 Erkki Huttnnen

19 The Blue House

20 J. S  . Siren

21 silla

22 Gustaf Georg England

23 minimum dwelling

24 Mikko Pulkkinen

25 Aarno Ruusuvuori

26 Kerimaki

27 Pururesi

28 Summer Villa

29 Bertel Saarnio

30 Villa Skata

31 Heikki and Mirja Castren

32 Lingonso Holiday Island

33 Kaija and Heikki Siren

34 The Ilonen Cabin

35 Pirkko and Arvi Ilonen

36 Villa Aulikki

37 Kairamo and Aulikki Jylha

38 Holiday Home

39 Kristian Gullichsen

 

منابع:

 

-  Jetsonen, Jari & Sirkkaliisa. Finnish Summer Houses, Princeton Architectural Press. First ed. New York, 2008

-  Periainen, K (2004). Summer Cottages in Finland: The Cultural Construction of Life, Space and National Identity. Available from: http://arkitekturforskning.net/na/article/view/215. Accessed August 25, 2019.

-  Wilson, Webster (1998). The Finnish Wood House. Available from: https://www.habiter-autrement.org/11.construction/contributions-11/The-Finnish-Wood-House.pdf. Accessed August, 2019.

-  Quantrill, Malcolm. Finnish Architecture and the Modernist Tradition, E & FN Spon. First ed. London, 1995.

-  https://finland.fi/life-society/nature-in-finland/

-  https://www.worldatlas.com/articles/the-culture-customs-and-traditions-of-finland.html